Jednym z elementów zapobiegania oraz zatrzymania rozwoju próchnicy jest stosowanie związków fluoru. Istnieje jednak wiele opinii, które mówią o tym, że fluor szkodzi naszemu zdrowiu. Jak jest w rzeczywistości? Postaram się krótko przybliżyć pozytywne, jak i negatywne skutki działania tego związku.
Opinia ekspertów na temat fluoryzacji
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oraz Światowa Federacja Dentystyczna (FDI) rekomendują stosowanie związków fluoru, podkreślając, że warunkiem ich skutecznego działania oraz bezpieczeństwa jest indywidualny dobór metod ich stosowania. To znaczy, że każdy pacjent powinien mieć dobraną metodę profilaktyki fluorkowej w oparciu o jego wiek, podatność na próchnicę, ekspozycję na związki fluoru, ogólny stan zdrowia.
Co daje fluoryzacja?
Fluoryzację stosujemy po to, aby zapobiegać próchnicy oraz zatrzymywać jej postęp. Związki fluoru wbudowują się w powierzchnię szkliwa, powodując jego większą odporność na działanie kwasów produkowanych przez bakterie obecne w płytce nazębnej. Dostarczanie fluoru jest ważne również dlatego, że podczas niektórych zabiegów stomatologicznych oraz w związku z fizjologicznym ścieraniem się zębów dochodzi do utraty najbogatszych we fluor warstw szkliwa. Istnieje więc konieczność uzupełniania tego ubytku.
Szkliwo zębów, które dopiero się wyrżnęły, nie jest dostatecznie zmineralizowane ani wysycone fluorem. Musi nastąpić jego dalsze dojrzewanie poprzez wbudowywanie między innymi właśnie jonów fluorkowych. Następuje to poprzez przyjmowanie fluoru wraz z produktami, które spożywamy na co dzień, takimi jak: woda pitna, sól spożywcza, mleko, zboża herbata i wiele innych. Jest to tak zwana fluoryzacja endogenna.
Zabieg w gabinecie stomatologicznym
Drugą drogą, jaką fluor może docierać do szkliwa jest fluoryzacja egzogenna, czyli kontaktowa, polegająca na bezpośrednim kontakcie szkliwa ze środkami zawierającymi fluor (takimi jak płukanki, pasty, żele, lakiery). I tu możemy wyróżnić profilaktykę profesjonalną – gdy zabiegi są wykonywane przez stomatologa lub higienistkę stomatologiczną. Obecnie w gabinetach stomatologicznych stosuje się lakiery fluorkowe, żele, pianki. Zabiegi wykonujemy zazwyczaj 2 razy w roku, a u osób z wysokim ryzykiem próchnicy 4 razy w roku, czyli co 3 miesiące. Lakiery u dzieci poniżej 6 roku życia stosujemy tak, aby chronić dziecko przed możliwością połknięcia preparatu. Lekarz nakłada taki lakier aplikatorem lub pędzelkiem, po wcześniejszym osuszeniu powierzchni zębów, bez konieczności profesjonalnego usuwania płytki nazębnej. Po aplikacji nie należy płukać zębów wodą. Zaleca się, aby przez 2 godziny po zabiegu pacjent nie spożywał twardych pokarmów i nie szczotkował zębów.
Fluoryzacja zębów w szkołach
Jeśli chodzi o profilaktykę grupową wykonywaną w szkołach czy przedszkolach polega ona na szczotkowaniu zębów u dzieci powyżej 6 roku życia 5-10 razy w roku w odstępach dwutygodniowych. Dziecko otrzymuje 30 ml roztworu w kubeczku i szczotkuje zęby, aż do zużycia środka lub dostaje bezpośrednio na szczoteczkę 6-9 kropli roztworu AmF lub 0,5-1 cm żelu AmF. Zabieg ten może nadzorować szkolna higienistka bądź też pielęgniarka. Nie ma ona jednak możliwości dobrania metody indywidualnie dla każdego dziecka. Dlatego w mojej opinii, ten rodzaj profilaktyki ma charakter głównie edukacyjny.
Czy fluor jest toksyczny?
Co jednak z coraz bardziej rozpowszechniającą się opinią o toksyczności fluoru? Rzeczywiście, związek ten może być silnie trujący jeśli zostanie przyjęty w zbyt wysokiej dawce. Minimalna jednorazowa dawka toksyczna jest jednak bardzo wysoka i wynosi ok. 4-5mg F/kg masy ciała. Zatem dla dziecka o masie 10 kg niebezpieczeństwo zatrucia wystąpi po połknięciu ok. 80 tabletek 1,0mg fluorku sodu lub po zjedzeniu mniej więcej całej tubki pasty do zębów (przykład orientacyjny – zależy to od objętości danej pasty oraz od ilości zawartego w niej fluoru). Ryzyko zatrucia wydaje się więc mało prawdopodobne, ale nie należy zapomnieć, że nadmierna endogenna podaż fluoru może również spowodować złe skutki. Aby temu zapobiec należy więc unikać nadmiernego przyjęcia fluoru w okresie rozwoju ryzyka fluorozy zębów, szczególnie poniżej 6 roku życia poprzez: ograniczenie ilości pasty do zębów zawierającej 500- 1000 ppm F (0,05-0,1%F) i stosowanie jej u dzieci do 8. roku życia wyłącznie pod kontrolą rodziców, stosowanie past z zawartością 5000 ppm F (0,5%F) na zlecenie lekarza dentysty po 16. roku życia, wprowadzenie płukanek, żeli i pianek fluorkowych dopiero po ukończeniu 6. roku życia oraz ograniczenie endogennej podaży fluoru.
Profilaktyka fluorkowa niewątpliwie jest metodą zapobiegania próchnicy o udowodnionej skuteczności. Jednak bezpieczeństwo jej stosowania zależy od poziomu ekspozycji pacjenta na związki fluoru i dlatego powinna podlegać kontroli przez lekarza stomatologa.